KONTRABAS
Kontrabas; keman ailesinden, yaylılar grubunun (Keman, Viyola, Çello/Viyolonsel) en kalın (en pes) sesli çalgısıdır. 4 ve 5 telli olabilirler. Genellikle 1,80 m boyundadır (altındaki pik kapalıyken). Hem yayla (arşe) hem de parmaklarla çalınabilir. Senfonik müziğin ve Jazz müziğinin vazgeçilmez çalgısıdır. Konrtrabas “Violine” adı verilen bir Rönesans çalgısından türemiştir. 4 telli Kontrabas’ın telleri “Mi” “La” “Re” Sol”dur. 5 telli Kontrabas için “Do” eklenir. FA Anahtarı ile çalınır.
PiYANO
7 oktavdan fazla sesi olan Piyano’nun ilk tuşu “la” son tuşu “do” olmak üzere 52 beyaz, 36 siyah tuşu vardır. (Konser piyanolarının 97 tuşu olur.) Piyano’nun tuşlarına basıldıkça içerisindeki çekiçler tellere vurur ve ses böyle oluşur. Piyano hem telli, hem tuşlu ama aslen vurmalı bir çalgıdır. Çok çeşitli biçimleri vardır; kuyruklu piyano, duvar piyanosu ve dijital piyanolar en yaygın olarak kullanılanlarıdır. Sağ el ile çalınacak notalar için SOL Anahtarı,
Sol el ile çalınacak notalar için FA anahtarı kullanılır.
FLÜT
Ağızlık, gövde, kuyruk olarak 3 bölümden oluşur. Üflemeli/nefesli çalgılar içinde en çevik ve hünerli olanıdır. Çalamayacağı pasaj ve melodi yoktur. Kromatik ve diyatonik ezgiler, süratli notalar, gösterişli pasajlar çok hızlı metronomlarda bile çalınabilir. 67 cm uzunluğunda; 3,5 oktav ses aralığına sahip olan flüt’te ilk oktav (sol anahtarındaki 1. Ek çizgiye yazılan) “do”dan başlar 4. oktav “sol” sesine kadar elde edilir. Kalak denilen kuyruk bölümünün değiştirilmesi ile yarım ses daha pesleşmesi sağlanabilir ve bu durumda flüt 3,5 cm daha uzar. YAN FLÜT olarak betimlenmesi yanlıştır. Piccolo, Flüt, Alto Flüt, Bas Flüt çeşitleri vardır. Flüt için nota yazımında SOL Anahtarı kullanılır.
TROMPET
Nefesli çalgıların parlak ses rengine sahip üyesidir. Si bemol, do trompet,re, la, mi ve mi bemol de dahil olmak üzere farklı versiyonları vardır. Ağızlık ve kalak değiştirilerek çıkacak sesin tonu farklılaştırılmış olur. Günümüzde kullanılan versiyonunda 3 piston vardır. Ses aralığı 2,5 oktavdır. Trompet için notalar SOL Anahtarı kullanılarak yazılır.
SİPSİ
Nefesli çalgılar ailesinin bir üyesidir. 15-25 cm uzunluğunda ince kamıştan yapılan yöresel bir Türk Halk Müziği çalgısıdır. İki parçalı sipsiler daha yaygın ve kullnışlı olsa da tek parçalı sipsiler de vardır. Ağızlık kısmına “cukcuk” gövde kısmına da “gödlek” denir. Çam dalları filizlerinden, söğüt dallarından, ot ve çavdardan ve hatta kartalın kanadından yapılan sipsiler vardır. Üstte 5 altta 1 olmak üzere 6 deliklidir. Sesi 1 oktavdır. Eşlikçi yapısıyla; gurbet havaları, zeybekler, Teke havaları gibi ezgilerde kullanılır. Cura bağlama, Üç telli, Kabak Kemane gibi çalgılarla özel bir uyumu vardır. SOL Anahtarı kullanılarak çalınır.
TİMPANİ
Gür sesi ile orkestrada melodilere renk katar ve tempoyu verir. Yuvarlak bir haznenin üzerine gerilen derinin sıkıştırılıp gevşetilmesiyle farklı sesle elde edilir. Çağdaş timpanilerde bu ayar
bir ayak pedalı ile sağlanır. Timpani yapımı güç olan bir davul çeşididir. Büyük bir kaseyi andıran yapısı genellikle bakırdan üretilir. Orkestralarda sürekli kullanılması 17. yy’ın ortalarında olmuştur.
BAĞLAMA
Genellikle dut ağacından yapılır. Gürgen, kestane, karaağaç, ceviz, vengi, paduk, gül, maun ağaçları da kullanılmaktadır. Perdeli bir çalgıdır. Boylarına göre adlandırılan birçok çeşidi vardır. 20 ile 30 cm tekne boyu arası "cura", 30-35 arası "dede bağlama", 36-44 arası "tanbura", 44-47 arası "çöğür" ya da "abdal sazı" ve 48 ve üstü "divan sazı" olarak adlandırılır. Tanburalar RE sesine, diğer bağlamalar ise LA sesine akort edilir. Bağlamada
oktav sap uzunluğuna göre değişir. Bağlama için notalar SOL Anahtarı ile yazılır.
KABAK KEMANE
Türk Halk Müziğindeki telli, yaylı, deri kapaklı sazların tek örneğidir. Çift eşiklidir ve perdesiz bir çalgıdır. Üç, dört, bazen beş telli olabilir. 4 telli olanının telleri tizden pese doğru “Re” “La” “Re” “Sol”dür. Tekne kısmı su kabağından sap kısmı ise gürgen, çam, dut, elma gibi set ağaçtan yapılır. Sesi 2,5 oktavdır. Kabak Kemane için notalar SOL Anahtarı ile
yazılır.
METRONOM
Müzik eğitimdeki değeri büyüktür. Sabit ritm elde etmek amacı ile vuruş sesleri çıkartan bir alettir. Türkçesi “Ölçü düzeni” olarak çevrilebilir. Bir çalgının belli bir hızda ve aynı tempoda çalınmasını sağlamak için kullanılır. 1814 yılında Anmsterdam’da yaşayan Dietrich Nikolaus Winkel tarafından icat edilmiştir. Patenti 1815’te alınmış ve takip eden yıl imalatına başlanmıştır. Ludwig van Beethoven müzikte metronomu ilk kullanan kişidir.
MANDOLİN
Perdeleri olan telli bir çalgıdır. Pena ile çalınır. Müziğe yeni başlayanlar için uygun ve kolay öğrenilir bir çalgıdır. Okullarda müzik eğitimi için tercih edilmesi bundandır. Telleri “Sol” “Re” “La” “Mi” olarak düzenlenir. Çifter çifter yerleştirilmiş 4 sıra teli vardır. Mandore, Pandurina, Lut, Terbo, Arşilut ve Gitar Mandolin’in yakın akrabalarıdır. Mandolin için notalar SOL Anahtarı kullanılarak yazılır. Sesi 3,5 oktavdır.
UKULELE
Hawaii’de doğdu. Parmakların klavyenin üzerinde hızla hareket etmesi gerekliliği yüzünden adını havai dilinde “Zıplayan Pire” anlamına gelen “Ukulele”den aldı. Hawaii’den Kuzey Amerika’ya, oradan da Avrupa’ya yayıldı. İyi bir eşlik çalgısı olduğundan çok sevildi. Tizden basa Sopranino Pikolo, Soprano, Konser, Tenor, Bariton, Bas olarak 6 türü vardır. Ukulele şekil olarak gitara benzeyen, 4 telli ve perdeli bir çalgıdır. Telleri “Sol” “Do” “Mi” “La” olarak sıralanır. Gitar familyasından gelmektedir. Hawaii gitarı olarak da bilinir. Ama aslında Portekizli göçmenler tarafından Hawaii'ye getirmiştir. Portekiz’de kullanılan adı Cavaquinho'dur. Ukulele için notalar SOL Anahtarı ile yazılır.
KEMAN
Günümüzde kullanıldığı hali ile Keman 14. yy’da Kuzey İtalya’da ortaya çıkmıştır. En tanınmış orkestra çalgısıdır ve Keman ailesinin en yüksek tondan çalan, en küçük üyesidir. Perdesiz ve 4 tellidir. Akort sesleri “Sol” “Re” “La” “Mi”dir. “Arşe” diye adlandırılan yayla çalınır. Arşe yapay ya da gerçek at kılının yanı sıra ham misina olarak adlandırılan bir madden yapılır. Uzunluğu 60 cm sesi 4 oktavdır. Hiçbir çalgıda olmayan ses rengi Keman’a çok zengin bir anlatım gücü tanır. Keman için notalar SOL Anahtarı ile yazılır.
TROMBON
Bakır nefesli ailesinin perdesiz çalgısıdır. Kulis isimli sürgüsü sayesinde boru uzunluğu ve çıkardığı sesler değişir. Boru uzunluğu arttıkça sesler pesleşir, kısaldıkça tizleşir. İlk kullanılışı 15. yy’dır. Sürgülü ve pistonlu olabilirler. Tizden pese doğru; Soprano, Alto, Pistonlu, Tenor, Bas ve Kontrabas türleri bulunur. Senfoni, Opera ve Müzikallede kullanılır. Trombon, Batı Klasik Müziği Orkestrasına ilk kez (sağır) Beethoven'ın Beşinci Senfonisinde kullanılarak girmiştir. Sesinin oktavı türüne göre değişir ve türlerine göre SOL, DO, FA Anahtarı ile yazılır.
ÇELLO / VİYOLONSEL
Güçlü, huzurlu ve titreşimdi bir sesi vardır. Viyolonsel; Keman, Viyola, Kontrabas ile aynı ailedendir. Keman ile viyolonselin şekilleri büyük oranda birbirini andırsa da boyutları çok farklıdır. Başlangıçta beş telli olarak yapılan bu çalgı, önceleri orkestrada bas sesleri
desteklemek için kullanılmıştır. Tek başına belirgin bir çalgı olarak ortaya çıkması ise 18.yy’da olmuştur. 4 telli ve perdesiz bir çalgı olan viyolonselin telleri tizden pese “La” “Re” “Sol” “Do” olarak sıralanır. Çello/Viyolonsel için notalar FA Anahtarı ile yazılır.
MELODİKA
Nefesli ve tuşlu bir çalgıdır. Hortumla ya da ağızlıkla çalınır. En küçüğü 13 en büyüğü 37 tuşludur. Oktavı tuş sayısına bağlı olarak değişir. Notaları “Fa”dan başlar. Müzik eğitimi için ideal bir çalgıdır. Bu sebeple blok flüt, mandolin gibi melodika da müzik eğitiminde çokça kullanılır. Melodika notaları SOL Anahtarı ile yazılır. 1960lardan sonra özellikle Jazz müziğinde ciddi/icracı enstrüman olarak kullaılmıştır. Soprano, Alto, Tenor, Bas türleri bulunmaktadır.
KSİLOFON
Ksilofon, değişik uzunluktaki tahta veya alaşım çubukların gam sırasıyla dizilmesinden oluşan ve iki küçük tokmakla vurularak çalınan bir çalgıdır. Klasik batı müziğinde kullanılır. Ahşap ya da metalden olabilir. Kökeni Güney Asya’dır. Asya ve Afrika enstrumanlarında olduğu gibi Heptatonik ve Pentatonik, gerekirse batı kültüründe olduğu gibi çocuk enstrumanları için Diktatonik ya da orkestra kullanımı için Kromatik olabilir. Ksilofon kelimesi ona benzeyen marimba, balafon ya da semantron gibi bütün enstrümanları kapsamak için kullanılabilir. Ancak Orkestradaki kullanımında Ksilofon marimba’dan daha yüksek bir ses tonu ve daha kuru bir tınısı olan kromatik bir çalgıdır ve karıştırılmaması gerekmektedir.
TULUM
Karadeniz müziğinin vazgeçilmez nefesli çalgısıdır. Sesi 1 oktavdır. Haznesi nefesle doldurulduktan sonra sıkıştırılarak sesi sağladığı için kesintisiz sesi vardır. Anadolu’nun kuzey doğusunda Rize, Artvin, Gümüşhane ve Ardahan’da kullanılan bu halk çalgısı; “Si”
“La” “Sol” karar seslerinde akort edilir ve komalı pentatonik bir çalgıdır. Ağızlık, gövde ve nav’dan oluşur. Sesin çıktığı delikli “Nav” bölümü genellikle şimşirden yapılır. Nav’ın üzerinde beş adet çift sıra delik bulunur.
GİTAR
Her türlü müzikte kullanılabilen son derece geniş kullanım alanine sahip perdeli ve telli bir çalgıdır. Gitarlar genelde 6 telli olurlar ve farklı çeşitlerdeki ağaç türlerinden yapılabilirler. Pena ya da parmakla çalınır. Tellerin pesten tize dizilimine göre notaları “Mi” “La” “Re” “Sol” “Si” “Mi”dir. Klasik, Bas, Jazz, Akustik, Eloktro gitar başta olmak üzere pek çok türü vardır. Klasik olanda 21 perde bulunmaktadır. Sesi 4,5 oktavdır. Gitar için notalar SOLAnahtarı ile yazılır.
TAR
Azeri kültürünün müzikal mirasıdır. İran’da 6 telli, Azerbaycan’da ise 11 telli versiyonları çalınır. Geniş bir coğrafya çalınmaktadır. Tar kelimesi Farsçadan geçmiştir ve “tel” anlamına gelir. Tekne kısmı 2 çanaktan oluşmaktadır. Dikey hali ile 8 rakamını yatay hali ile sonsuz
işaretini andırır. Tezene kullanılarak tremolo tekniği ile çalınır. Sesi 2,5 oktavdır. Tar için notalar DO Anahtarı ile yazılır.
NEY
Ney kamıştan yapılan 9 boğumlu, 7 delikli nefesli bir çalgıdır. M.Ö. 5.000 yılından bu yana kullanıldığı düşünülen Ney’in deliklerinden 6’sı önde 1’I altta yer alır. Türk tasavvuf müziğinin vazgeçilmez çalgısıdır. 20 farklı türü vardır. Müzik aletleri için kullanılan çalmak fiili yerine, Ney için üflemek fiili kullanılır. Yani Ney çalınmaz “üflenir”. Kargı denilen kamış türünden yapılır. Ney’e üflenen kısma “Başpâre” denir. Başpâre, ney enstrumanından güçlü ve parlak bir ses elde etmek için neyin ağzına takılan parçadır. Değişik malzemelerden yapılır. Bunlar; boynuz, fildişi, delrin ve çeşitli ağaçlardır. Neyden en iyi ses manda boynuzundan yapılan başpâreler ile çıkar.
ORG
Org; küçük ve büyük ses borularından oluşur. Orgda ses, körükle verilen havanın tahta veya metal borulardan geçerken üflemeli çalgılarda olduğu gibi içerideki hava sütunlarını titreştirmesiyle elde edilir. Klavyeli ve pedallı bir enstrümandır. Değişik ses tonları ve notalar piyanoda olduğu gibi tuşlarla denetlenir. Orgu meydana getiren öğelerin büyük bölümü dışarıdan görülmez. Büyük orgun ve Pozitif orgun son derece süslü olan 2 büfesi; çağdaş orglarda ise büyük borular aşağı yukarı bütün mekanizmayı ve çok sayıda boruyu gizler. Org mekanizması konsol, klavyeler, register düğmeleri ve klavye ve boru takımlarının uyumunu sağlayan sistemlerden oluşur. Bir orgda 1 – 5 arasında değişen el klavyesi ve buna ek olarak tuşlardan yapılmış olan ve ayaklarla kullanılan pedal klavyesi bulunur. Klavyeler büyük org, pozitif, recitativo, yankı ve bombarda klavyeleri olarak isimlendirilir. En çok bilinen türü
kilise orgudur.
KLARİNET
Yaygın kullanımı Klarnet olsa da asıl adı “KLARİNET”tir. Genellikle abanoz ağacından yapılır ve 5 parçadan oluşur. Duru, parlak ve gür bir sesi vardır. Oldukça çeviktir. Kalabalık bir ailesi vardır; Mi bemol, Do, Re, Si bemol, La, Sol, Fa, Mi bemol alto, Si bemol bas, La bas, Si bemol kontrabas klarinet vb. Hepsinin çalınışı birbirinin aynıdır. Birbirinden farklı birçok müzik türünde kullanılan klarnet; caz müzikten arabesk müziğe kadar, klasik müzik, Türk müziği, Batı müziği, roman havası gibi müzik türlerinde kullanılabilen bir çalgıdır. Klarnetin birçok farklı müzik türünde kullanılmaya uygun olması ise klarnetin yine birçok farklı çeşide sahip olmasından kaynaklanmaktadır.Kalrinet’in 4 oktav sesi vardır. Klarinet için notalar SOL Anahtarı ile yazılır.
AKORDEON
Akordeon, (yanlış kullanımıyla akordeon) körüğü harekete geçirmekle yaratılan hava akımının oluşturduğu titreşimle ses oluşturan tuşlu körüklü klavyeli bir çalgıdır. Türkiye’de Gürcülerin yaşadığı Artvin ve Ardahan bölgelerinde ve Kafkas Halkları tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Soldaki klavye, sağdaki ise “bas” tuşudur. Hem melodiyi hem akorları eş zamanlı çalma imkanı tanıdığı için tek başına bir orkestra gibidir. Boyutlarına göre değişmek üzere sesi 2 ile 4 oktav arasındadır. Akordeon için yazılan notalarda SOL ve FA Anahtarı kullanılır.
ARP
Arp insanlık tarihindeki en eski çalgılarından biridir. 47 teli ve 7 pedalı vardır. Her tel 3 ayrı ses çıkarabilir. Pedallar sayesinde tellerden çıkan sesler farklılaşır. Çoğunlukla Klasik Batı Müziğinde kullanılır. Orkestralarda kullanılan ve dik konumda tutulan Arp, çağdaş orkestra çalgıları arasında telleri yalnızca parmakla çekilerek çalınan tek çalgıdır. Lir’den esinlenerek yapıldığı tahmin edilir. Arp’taki “Do” telleri kırmızı, “Fa” telleri siyah mavidir. “En heybetli telli” söylemi Arp’a çok yakışır. Tellerin etrafını saran kasnağa “Tını Kutusu” denir. Diyatonik ve kromatik olabilirler. Sesi 6,5 Oktavdır ve Arp notaları FA ve DO Anahtarı ile yazılır.
VİYOLA
Telleri bastan tize “Do” “Sol” “Re” La”dır. Yaylı ailesindeki en uzun arşe Kontrabas’ın değil Viyola’nındır. Keman ailesinin 2. üyesidir. Sıkça Keman ile karıştırılır. Parmak tekniği, pozisyonlar, değişik ses renklerimi elde etme yöntemi kemandan farksızdır. Koyu, derin ve can alıcı bir ses rengi vardır. Viyolanın orkestradaki görevi daha çok armoni eşiğinin orta partilerini seslendirmektir. Çünkü Viyola orkestra ses alanının ortasındadır. Viyola 3,5 oktavdır ve Viyola için notalar DO Anahtarı ile yazılır.
KORNO
Korno, salyangoz kabuğu gibi kıvrımlı, bakır borudan yapılan, bakır nefesli bir çalgıdır. İtalyanca'da "boynuz" anlamına gelen "corno" sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Korno’nun gözdesini oluşturan boru, üflenen baş bölümünden alt ucuna doğru kıvrılarak genişler. Çan biçimindeki “kalak” bölümünde son bulur. 9 farklı türü vardır ve başından kalağa kadar uzanan boru 3,5 metreden 4,5 metreye kadar değişebilir. Çıkan sesler üfleme sırasında dudakların duruş biçimine göre değişir. Dudaklar gevşek bırakılırsa bas sesler, gergin tutulursa tiz sesler elde edilir. Korno, çalınması çok güç ve yorucu bir çalgıdır. Korno’nun sesi 3 oktavdır ve Korno için notalar FA ve SOL Anahtarları ile yazılır.
UT
Ut (ya da yanlış kullanımıyla Ud) telli bir çalgıdır. Ut çalan kişiye “Udi” denir. Uda akort sistemini Farabi getirmiştir. O döneme kadar 4 telli olan Ut Farabi tarafından 5 telli hale getirilmiştir. Mızrapla çalınır. Udun tellerinin dört türlü akort şekli vardır ki şunlardır: 1) Geleneksel beş telli utta (inceden kalına); “Sol” “Re” “La” ”Mi” “Re”, 2) Çağdaş altı telli utta (aynı sırayla); “Sol” “Re” “La” ”Mi” “Re” “La”, 3) Bacanos’un yaptığı değişiklik; “Sol” “Re” “La” ”Mi” “Si” “Fa”, sol-re-la-mi-si-fa diye; 4) Cinuçen Tanrıkorur'un akort sisteminde “Sol” “Re” “La” ”Mi” “Si” en kalın “Mi”. Ut için notalar SOL Anahtarı ile yazılır, oktavı da tel sayısına ve akort sistemine göre değişir.
BLOK FLÜT
KUDÜM
Klasik Türk müziğinin en temel ritim çalgılarından biridir. Mevlevi müziğinin dört ana çalgısından biridir. Biri büyük, diğeri biraz daha küçük olan dövme bakırdan yapılmış tas şeklinde iki davuldan oluşan usul vurma çalgısıdır. Büyük olanın ağız çağı 32 cm, küçük olanın 30 cm’dir. Ses renginin değişmemesi için simit gibi bir kaidenin üzerine konulur. Ucu oval biçimdeki zahme ile çalınır. Kudüm çalanlara “Kudumzen” denir. Kudümüm küçüğüne “nakkare”, büyüğüne “kös” denir.
Müzik eğitiminin vazgeçilmez çalgılarındandır. Solo ve topluluk müzikleri için uygun olması, geniş bir repertuvarının olması gibi nedenlerle okullarda eğitim amaçlı olarak kullanılmaktadır. Plastikten ve fildişinden yapılanları olmakla birlikte Blok Flüt ağaç nefesli bir çalgıdır. Sol el ağızlık tarafında sağ el kuyrukta konumlandırılır. Yedisi üstte, biri altta olmak üzere sekiz deliği vardır. Ses alanı yaklaşık iki oktavdır, ancak usta bir çalıcı kromatik olarak iki oktav ve bir beşliye çıkabilir. Başlıca çeşitleri, sopranino, soprano, alto, tenor ve bas blokflüttür. Bunlardan "soprano do blokflüt" okullarda müzik eğitiminde kullanılandır. 16. ve 17. yüzyıllarda; iki yüzyıl boyunca Rönesans ve Barok müziğinde önemli yer tutar. Bach, Vivaldi, Handel, Corelli, Monteverdi, Sammartini, Gluck gibi besteciler blok flüt için eserler yazmışlardır. Blok flüt için notalar SOL Anahtarı ile yazılır.
YAYLI TAMBUR
Yaklaşık 100 yıllık geçmişe sahip Yaylı tambur telli bir çalgıdır. Hüzünlü bir sesi vardır. Gövdesi maun, karaağaç, çınar, akağaç, ardıç gibi ağaçlardan yapılır ve 7 tellidir. Ses tablası deriden, metalden ya da ağaçtan olabilir. Ses tablası ahşap olanlar tambur-viyolonsel arası bir ses verir. Türk müziğinde insan sesine en yakın saz olduğu söylenir. Mızraplı tamburda mümkün olmayan uzun ve bitişik nameler yaylı tamburla çalınır. Sesi 2,5 oktavdır ve Yaylı Tambur için SOL Anahtarı kullanılır.
CURA
Yörük halk çalgılarındandır. Akdeniz ozanları tarafından çoklukla kullanılan bu çalgının uzunluğu 55–60 cm kadardır ve bağlama ailesinin en küçük çalgısıdır. Cura genellikle altı tellidir. Ama beş, dört, üç hatta iki telli curalar da vardır. Bu curaların alt teli “La", üst teli "Re" sesine ayarlanmıştır. Dört telli curalarda üstteki tel ahenk telidir. Öbür teller bu ahenk telinin sesine ayarlanır. Sapları kısa olduğu için curalarda az sayıda perde bulunur. Cura mızrapla ya da tellere parmakla vurularak çalınır. Genelde tek başına çalınan bir çalgı değildir. Eşlikçi bir çalgıdır. Curalar büyüklüklerine göre değişik adlar alır. Curadan biraz büyük olanlara "cura bağlama" denir. Sesi curadan daha kalın olan cura bağlama en yaygın kullanılan cura türüdür. "Cura cura" ya da "cura zurna" adıyla bilinen tür ise curadan daha küçüktür ve sevimli görünüşü nedeniyle süs eşyası olarak çokça kullanılır. Cura için notalar SOL Anahtarı ile yazılır.
KANUN
FAGOT
TUMBA
BANDONEON
TUBA
KEYTAR
KEMENÇE
ZURNA
OBUA
LİR
